Deze grootste kaapvaarder van de 17e eeuw was getrouwd met Soutgen Caves. Hij liet haar en zijn dochters Anne en Lysbeth achter in Haarlem en trok de wijde wereld in. Als piraat kaapte hij voor Nederland, maar het ging mis toen hij bij Lanzarote de moslims tegenkwam. Deze zeerovers uit Algiers namen hem gevangen en hij werd voor de keuze gesteld: overlopen naar de vijand of een kopje kleiner gemaakt worden. Hij koos voor het eerste, nam de naam Morat-reis aan en zo werd de Haarlemmer Jan Janszoon een Berberse kaper van de ‘vloot van Salé’, in Turkse dienst.
Als Morat-reis werd hij gevreesd om zijn wreedheden, waarbij hij nergens voor terugdeinsde. Hij promoveerde tot rais (leider) van het piratennest Salé bij Rabat, de huidige hoofdstad van Marokko en klom op tot amir-al-bahr, commandant van de zee (admiraal). De zeeën werden al plunderend en moordend afgeschuimd door deze bloeddorstige piraat. Dit gebeurde vanuit ‘Barbarije’, een verzameling piratennesten die zich uitstrekte van Tunis tot de zuidelijke kusten van Marokko.
Zelfs IJsland ontkwam niet aan ongewenst bezoek. Op 20 juni 1627 kwam Morat-reis aan op het eiland, maar er viel niet veel te roven. IJsland was straatarm en als compensatie nam hij honderden jonge, gezonde mensen mee om te verkopen als slaven op de slavenmarkt van Algiers. Deze ‘verovering’ van IJsland door de Turken duurde slechts 26 dagen, maar is nog altijd een trauma voor de IJslanders en staat bekend onder de naam ‘Tyrkjaranio’: De Turkse invasie.
Ook op persoonlijk vlak heeft Morat-reis niet stilgezeten. Ver van huis, kreeg hij een relatie met een Moorse concubine van Spaanse afkomst. Zij kregen samen vier zoons die de namen Abraham, Philip, Anthony en Cornelis meekregen. Met name Anthony Janse van Haerlem-Salee heeft veel stof doen opwaaien. Blijkbaar had hij de wrede genen van zijn vader geërfd, want hij stond bekend als ‘The terrible Turk’. Deze piratenzoon emigreerde naar Nieuw-Amsterdam met zijn bruid Grietje Reyniers, die een verbannen prostituee was. Overal waar hij zich vertoonde, veroorzaakte hij problemen en ook zijn vrouw liet zich niet onbetuigd. Zo moest het stel Manhattan verlaten vanwege het anti-sociale gedrag van Grietje. Zij trokken toen over de rivier en vestigden zich als pioniers in Brooklyn.
In Amerika hebben de zonen Anthony en Abraham van Salee hun sporen nagelaten. Ze zijn de voorvaderen geworden van invloedrijke Amerikaanse families als de Vanderbilts, de Whitneys, Jacqueline Kennedy-Onassis en Humphrey Bogart.
Over het levenseinde van Jan Janszoon van Haarlem bestaan verschillende verhalen. Zo zou hij zijn oude dag rustig in Holland hebben doorgebracht. Maar zijn terugkeer naar zijn geboorteland lijkt onwaarschijnlijk, aangezien hij in 1641 in Salé is overleden.
Auteur: Carla Visser
Beeld: mindhost.tumblr.com
