Stop met het poetsen van je tanden. De moleculair-archeoloog van de toekomst heeft je tandsteen nodig!
Aan het woord is moleculair-archeoloog en TEDxHaarlem spreker Kirsten Ziesemer. Als onderzoeker van project Nexus 1492 bestudeerde zij samen met wetenschappers uit verschillende vakgebieden de interactie tussen Europa en de Cariben, nadat Columbus daar in 1492 voet aan wal zette. Welke verandering bracht dat mee voor de bevolking, de legenden, het landschap, de gezondheid? En welke geheimen geeft het DNA van menselijke resten prijs?
Waar houdt een moleculair-archeoloog zich mee bezig?
“Ik haal biomoleculen uit archeologisch materiaal. Op en in ons lichaam zitten veel meer bacteriën dan menselijke cellen. Alle organismen samen die op en in ons wonen, noemen we een microbioom. Dit past zich aan bij veranderende omstandigheden en kan langdurig bewaard blijven. Mijn onderzoek richt zich vooral op tandsteen. Dit is het enige materiaal dat tijdens je leven al een fossiel wordt! Het fossiel van het orale microbioom levert een schat aan informatie over de evolutie van bijvoorbeeld ziektes en eetgewoonten in een ver verleden.”
Waar komt jouw interesse in bacteriën en DNA vandaan?
“Ik was als klein meisje al gefascineerd door alles wat met het menselijk lichaam te maken had en vooral ook door wat ermee fout kan gaan. Het viel me op dat ieder lichaam anders reageert op ziektes en ik bestudeerde nauwkeurig allerlei medische problemen. Als je valt en een schaafwond krijgt, hoe geneest dat dan? Met een vader bij de politie had ik ook al wat meegekregen van DNA en forensisch onderzoek. Mijn belangstelling voor DNA- technieken werd tijdens de studie Biomedische wetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam verder aangewakkerd. Daarna heb ik in Leiden een master Human Osteology and Funerary Archaeology (of in makkelijkere benaming Human Bones) gedaan.”
Ben je vooral bioloog of archeoloog?
“Bioloog! Ik ben gek op het menselijk lichaam en de vreemde afwijkingen die het soms kan hebben. Hoe gekker de afwijking, hoe mooier ik het vind. Veel voorbeelden hiervan zijn te zien in museum Vrolik. In dit anatomisch museum van het AMC Amsterdam staat de groei en ontwikkeling van de mens en alles wat daarin mis kan gaan centraal. Superinteressant!”
Wat wil je bereiken met je onderzoekswerk?
“Eigenlijk twee dingen. Ten eerste wil ik graag uit zo min mogelijk materiaal, zoveel mogelijk informatie halen over mensen in het verleden en hieraan zelf weer nieuwe informatie toevoegen. Ik hoop dat ik nog meer kan ontrafelen over de mens zelf. Dit maakt het beeld van het verleden zo compleet mogelijk. Verder heb ik een passie voor forensisch onderzoek en identificatie. Tijdens mijn studie heb ik vrijwilligerswerk gedaan bij de ‘Bergings- en Identificatiedienst’ van Defensie. Daar heb ik soldaten uit de Tweede Wereldoorlog geïdentificeerd. Er zijn nog steeds veel slachtoffers uit deze oorlog vermist. Het is heel dankbaar werk om deze mensen te identificeren en terug te brengen naar hun naasten.”
Wat kunnen we leren van vroegere generaties?
“Heel veel, zolang ze maar tandsteen hadden! Ik wil steeds verder teruggaan in de tijd en ik ben nieuwsgierig hoe ver we terug kunnen gaan.”
En hoe zal het gaan met de volgende generatie?
“Ik hoop dat de mensen net zo nieuwsgierig en leergierig blijven als ze nu zijn. Er is veel technische ontwikkeling op allerlei gebied en ik ben bang dat dit mensen belemmert om zelf op onderzoek uit te gaan.”
Je onderzoekt botten, schedels, gebitten van voorgaande generaties. Hoe ga je hiermee om?
“Natuurlijk ga ik respectvol met menselijk materiaal om en houd altijd in mijn achterhoofd dat het materiaal waar ik mee werk, echt mensen zijn geweest. Als onderzoeker kijk ik ook met een objectieve blik naar het materiaal.”
Wat ga je ons vertellen tijden TEDxHaarlem?
“Ik neem het publiek een aantal generaties mee terug naar het jaar 1492 en ga hen vertellen hoe wij meer te weten zijn gekomen over het leven van de mensen uit de Cariben door te kijken naar tandsteen.”
Kirsten Ziesemer spreekt op 24 november op TEDxHaarlem in de Philharmonie.
Interview: Carla Visser
Foto: Marjory haringa
