Over de herkomst van de plaatsnaam Haarlem bestaan veel veronderstellingen. Zo zou er een legendarische heer Lem zijn geweest. Een reus uit lang vervlogen tijden die zo blij was dat hij eindelijk een vrouw had gevonden, dat hij zijn reuzenkracht gebruikte om een stad voor haar te bouwen: de stad van heer Lem, ofwel Haarlem.

Een ander verhaal verwijst naar een Gotische volksstam de Herulen, met hun hoofdstad Haarlem, maar het lijkt waarschijnlijker dat het een verbastering is van ‘Haarloheim’. Deze samenvoeging van ‘haar’, ‘loo’ en ‘heim’ zou voortkomen uit de ligging van de woonplaats (heim) op een hoge plek (haar) in het bos (loo). Haarlem was omringd door veen en moeras. In het noorden lag het IJ, dit was een drassig gebied en in het zuiden zorgde het Haarlemmermeer voor een vochtige omgeving. Bovendien waren er veel grachten en onder de Grote Markt liep een beek. Al deze natte omstandigheden waren een broedplaats voor muggen en dit kan de bijnaam ‘muggen’ voor de Haarlemmers verklaren, maar zeker is dit allerminst, want ook hier zijn er meerdere volksverhalen die de oorsprong proberen te verklaren.

Zo zou de geuzennaam afkomstig kunnen zijn van de kleingeestigheid, het ‘muggenziften’ van Haarlemmers. Het ‘spijkers op laag water zoeken’. Een ander verhaal verwijst weer naar een heks die Haarlemmers zou veranderen in muggen als ze niet naar haar zouden luisteren. Zo zouden ze voor eeuwig rondom de toren van de Sint Bavokerk moeten vliegen.

Zoemende, vliegende, stekende muggen: ze kunnen knap lastig zijn. Tijdens het beleg van Haarlem in 1573 lieten drie Haarlemmers een vaatje buskruit ontploffen in een Spaans legerkamp. Hiermee probeerden ze de Spanjaarden, die Haarlem wilden veroveren, te verjagen. De Spanjaarden waren in rep en roer, maar toen de dappere strijders over hun daad vertelden in de kroeg, zeiden sommige mensen: “Jullie zijn net muggen die een reus willen steken. De Spanjaarden zijn onoverwinnelijk. Die krijg je hier echt niet mee weg.”

Trots op onze mug
In deze verhalen heeft de ‘mug’ een meer negatieve betekenis, maar tegenwoordig wordt de bijnaam vooral positief en met trots gebruikt. Zo zijn er wandeltochten als de ‘Natuurlijke Muggentocht’ en is er een kringloopwinkel ‘De Snuffelmug’. Daarnaast houdt ‘de Groene Mug’ zich bezig met het klimaat en tijdens het carnaval barst het feest los in Muggendonk.

Tekst: Carla Visser
Foto: Edo van Uchelen via EZine – Centrum voor Natuurfotografie